Kara za brak udziału w spisie powszechnym

Odmowa udziału w spisie powszechnym – wykroczenie czy przestępstwo?

Co grozi za odmowę udzielenia informacji w spisie powszechnym? Niemal każdy słyszał już o przeprowadzanym właśnie Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań. Ostatni raz to największe badanie statystyczne zostało przeprowadzone 10 lat temu. Odpowiedzi tam zebrane mają służyć celom naukowo-badawczym. Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (dalej: u.s.p.) i Ustawy z dnia 9 sierpnia 2019 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2021 r., udział w spisie powszechnym jest obowiązkowy dla wszystkich obywateli Polski oraz tych osób, które przebywają stale lub czasowo na terenie Polski, nawet jeśli nie mają tu miejsca zamieszkania. Czas na dokonanie spisu mamy od kwietnia do września 2021 roku.

W mediach pojawiła się informacja, że za odmowę wzięcia udziału w spisie powszechnym grozi nam kara w wysokości do 5 tys. zł, co sugerować może odpowiedzialność za wykroczenie, a nie przestępstwo.

Jak jest naprawdę? Przepisy karne dotyczące spisu powszechnego.

Sytuację osób podlegających obowiązkowi spisu regulują następujące przepisy przepisami Ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej:

„Art.  56.  u.s.p.

1.  Kto wbrew obowiązkowi przekazuje dane statystyczne niezgodne ze stanem faktycznym, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2. W wypadku mniejszej wagi sprawca podlega grzywnie.

Art.  57. u.s.p.

Kto wbrew obowiązkowi odmawia wykonania obowiązku statystycznego albo udzielenia informacji w spisie powszechnym lub innym badaniu statystycznym, podlega grzywnie.

Art.  58. u.s.p.

Kto wbrew obowiązkowi przekazuje dane statystyczne po upływie oznaczonego terminu, podlega karze grzywny.

Art.  59. u.s.p.

Orzekanie w sprawach o czyn wymieniony w art. 58 u.s.p. następuje na podstawie przepisów o postępowaniu w sprawach o wykroczenia.”

Przy regulacji art. 56 u.s.p. nie ma wątpliwości – kodeks wykroczeń nie przewiduje kary pozbawienia wolności, natomiast kodeks karny tak.

Przy regulacji art. 58 u.s.p. nie ma wątpliwości – następny art. 59 u.s.p. wskazuje bowiem, że czyn ten będzie rozpoznawany w trybie przewidzianym dla wykroczeń, nie ma zatem możliwości, aby uznać, że jest to coś więcej niż wykroczenie.

Natomiast przy odmowie wykonania obowiązku statystycznego (art. 57 u.s.p.) nie mamy przepisu różnicującego, takiego jak art. 59 u.s.p., przy przekazaniu danych statystycznych po upływie oznaczonego terminu. Dodatkowo w art. 57 u.s.p. użyto określenia „podlega grzywnie”, nie zaś „podlega karze grzywny”, co dzieje się, zgodnie z dosyć konsekwentnie stosowaną techniką prawodawczą, w sytuacji tworzenia sankcji za przestępstwa. W przypadku wykroczenia używa się sformułowania „podlega karze grzywny”. Nie ma także określenia górnej granicy grzywny, co byłoby kolejną szansą na możliwość zakwalifikowania tego czynu jako wykroczenie. Zgodnie z powyższym, wobec tego, że domyślne są przestępstwa, a nie wykroczenia, należy uznać, że czyn ten jest przestępstwem.

Co rzeczywiście grozi za odmowę udziału w spisie powszechnym?

Zagrożenie grzywną nie zamyka się w 5 000 zł, ale określane jest zgodnie z przepisami kodeksu karnego. Najniższa liczba stawek dziennych grzywny (33 § 1 k.k.) to 10, najwyższa 540. Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe, przy czym stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2000 złotych (art. 33 § 3 k.k.). Oczywistym jest także, że w razie skazania za przestępstwo, informacja ta umieszczana jest w Krajowym Rejestrze Karnym, co nie dzieje się w przypadku wykroczenia.

Adw. Konrad Łosicki